სპორადული E (Es) ფენის ფორმირება ერთგვაროვანი ჰორიზონტალური ქარის მიერ

Article Sidebar

Cover

Main Article Content

Giorgi T. Dalakishvili
Goderdzi G. Didebulidze
Maya M. Todua

ანოტაცია

თეორიული და შესაბამისი რიცხვითი გამოთვლებით ნაჩვენებია, რომ  დედამიწის საშუალო განედების ატმოსფეროს ქვედა თერმოსფეროში სპორადული E (Es)ფენის ფორმირება და ლოკალიზაცია შესაძლებელია განისაზღვროს ერთგვაროვანი ქარის სიჩქარის მიმართულებით და სიდიდით. "ქარის წანაცვლების" (windshear theory) თეორიისაგან განსხვავებით, შემოთავაზებულ თეორიაში ქარის სიდიდე და მიმართულება, გეომაგნიტურ ველთან და სიმაღლის მიხედვით ცვლად იონ-ნეიტრალების დაჯახების სიხშირესთან ერთად, განსაზღვრავს მძიმე მეტალური იონების (Fe+) დრეიფის სიჩქარის დივერგენციის მინიმალურ უარყოფითი მნიშვნელობას, რომელიც, თავის მხრივ, იწვევს იონების მაღალი სიმკვრივის Es ტიპის ვიწრო ფენად კონვერგენციას. ქვედა თერმოსფეროს ზედა სიმაღლეებისთვის Es ფენის პიკის სიმაღლე ასევე კონტროლდება იონების ამბიპოლარული დიფუზიით.

    ჩრდილოეთის ნახევარსფეროს ქვედა თერმოსფეროში ჰორიზონტალური ერთგვაროვანი ქარით გამოწვეული Es ფენა შესაძლებელია ლოკალიზდეს რეგიონებში სადაც (1) იონების დრეიფის სიჩქარე ნულია და მისი დივერგენცია უარყოფითია (აღმოსავლეთ-ჩრდილოეთის ქარი), (2) იონები დრეიფობენ ქვემოთ (ჩრდილოეთის და დასავლეთის ქარი), რომელიც უფრო ხშირია, ან (3) იონები დრეიფობენ ზემოთ და მათი უარყოფითი დივერგენცია ქრება და (4) სამხრეთის ქარის დომინირებისას იონების დრეიფის სიჩქარის დივერგენცია დადებითია,  შესაბამისად, ადგილი აქვს მათი სიმკვრივის დივერგენციას და Es ტიპის ფენის ფორმირება არაა მოსალოდნელი. ქარის სიჩქარის დიდი მნიშვნელობებისთვის უფრო სწრაფია Es ფენის ფორმირება და ლოკაცია რეგიონებში, სადაც დრეიფის სიჩქარე ნულია ან ქრება. შენიშნულია შემოთავაზებული თეორიის გამოყენება ვერტიკალურად არაერთგვაროვანი ქარისთვის.

 

PDF (English)
საკვანძო სიტყვები:
სპორადული e (es) ფენა, ერთგვაროვანი ჰორიზონტალური ქარი
გამოქვეყნებული: Jul 7, 2020
DOI: https://doi.org/10.48614/ggs2320202651

Article Details

როგორ უნდა ციტირება
Dalakishvili, G. T., Didebulidze, G. G., & Todua, M. M. (2020). სპორადული E (Es) ფენის ფორმირება ერთგვაროვანი ჰორიზონტალური ქარის მიერ. საქართველოს გეოფიზიკური საზოგადოების ჟურნალი, 23(1). https://doi.org/10.48614/ggs2320202651
გამოცემა
ტომ. 23 No. 1 (2020): მყარი დედამიწის, ატმოსფეროს, ოკეანისა და კოსმოსური პლაზმის ფიზიკა
სექცია
სტატიები
PKPApplication::getCCLicenseBadge(https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0)

წყაროები

Whitehead J. D. J. Atmos. Terr. Phys., 1960, v.51, pp. 20-49 .

Axford W. I. J. Geophys. Res., 1963, v.68, pp. 769-779.

Whitehead J. D. J. Atmos. Terr. Phys., 1989, v.51, pp. 401-424.

Mathews J.D. J. Atmos. Sol.-Terr. Phys., 1998, v.60, pp. 413-435.

Haldoupis C. Space Sci. Rev., 2012, v.168, pp. 441–461, DOI 10.1007/s11214-011-9786-8.

Bishop R. L., et al. J. Geophys. Res., 2005, v.110, (A04309 ), doi:10.1029/2004JA010686.

Yeh W.-H., J.-Y. Liu, C.-Y. Huang and S.-P. Chen. J. Geophys.Res. Atmos., 2014, v.119, pp. 4568–4579, doi:10.1002/2013JD020798

Liu, Y. et al. Adv. Space Res., 2018, v.62, pp. 426–439, doi.org/10.1016/j.asr.2018.04.026.

Didebulidze G.G., Dalakishvili G., Todua M. AGU Fall meeting 2019, SA21B-3100.

Dalakishvili G., Didebulize G.G., Todua M. LPMR2019_Abstractbook, 2019, pp. 10.

Nygrén, T., Jalonen L., Oksman J., Turunen T. J. Atmos. Terr. Phys., 1984, v.46(4), pp. 373-381.

Haldoupis C., Pancheva D. J. Geophys. Res., 2002, v.107, doi:10.1029/2001JA000212.

Didebulidze G.G., Lomidze L. Ann. Geophys. 2008, v.26, pp. 1741-1749..

Didebulidze G. G., Lomidze L.N., Phys. Lett. A, 2010, v.374, pp. 952-959, doi:10.1016/j.physleta.2009.12.026.

Hysell D. L., Munk J., McCarrick M. Geophys.Res. Lett., 2014, v.41, pp. 6987–6993, doi:10.1002/2014GL061691.

Yokoyama T., Yamamoto M., Fukao S. J. Geophys. Res., 2003, v.108(A2), 1054, doi:10.1029/2002JA009513.

Didebulidze G.G., Dalakishvili G., Lomidze L., Matiashvili G. J. Atmos. Sol.-Terr. Phys., 2015, v.136, pp. 163-173, http://dx.doi.org/10.1016/j.jastp.2015.09.012

Banks P.M., Kockarts G. Aeronomy. 1973, Part A, Academic, New York.

Picone J. M., Hedin A.E., Drob D.P., Aikin A.C. J. Geophys. Res., 2002, v.107(A12), 1468, doi.org/10.1029/2002JA009,430.

Du Fort E. C., Frankel S. P. MTAC. 1953, v.7, pp. 135-152.

Lanser D., Verwer G. J. J. Com.Appl. Math., 1999, v.111, pp. 201-216.

Hundsdorfer W., and G. J., pp. 325-417, Springer-Verlag Berlin Heidelberg.

Portnyagin Y. I., Solovjova T. V. Ann. Geophys., 2000, v.18, pp. 300-315, doi:10.1029/2002JA009513.

Larsen M.F. J. Geophys. Res.,2002, v.107 (A8), 1215, doi:10.1029/2001JA000218.

Drob D. P., et al. J. Geophys. Res., 2008, v.113, A12304, doi:10.1029/2008JA013668.

Lin Y.C., Chu Y.H. J. Geophys. Res. Space Phys., 2017, v.122, pp. 2505–2529, doi:10.1002/2016JA022855.

Kopp E. J. Geophys. Res., 1997, v.102 (A5), pp. 9667-9674.

Roddy P. A., et al. J. Geophys. Res., 2007, v.112, A06312, doi:10.1029/2006JA011713.

Pietrella M., Pezzopane M., Bianchi C. Adv. Space Res., 2014, v.54, pp. 150–160.

Hysell D. L., Larsen M. F., Sulzer M. P. J. Geophys.Res. Space Phys., 2014, v. 119, pp. 2345–2358, doi:10.1002/2013JA019621.

Chimonas G. J. Geophys. Res. 1971, v.76, pp. 4578-4586.

Shalimov S., Haldoupis C., Voiculescu M., Schlegel K. J. Geophys. Res., 1999, v.104, 28207.

Shalimov S., Haldoupis C. Ann. Geophys., 2002, v. 20, pp. 1193–1201.