ბუბას მყინვარზე ნგრევის გამო შოვის ხეობაში ღვარცოფის ნაკადის გავრცელების დინამიკის მოდელირების საკითხი
Article Sidebar
Main Article Content
ანოტაცია
მყინვარები ყოველთვის პოტენციურ საფრთხეს წარმოადგენდნენ კავკასიის რეგიონში, სადაც მთის კანიონები საკმაოდ მჭიდროდ არის დასახლებული. გლობალურ კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულმა პროცესებმა, რომლებიც ყველგან ხდება, უკიდურესად გაამწვავა მყინვარული კატასტროფებისგან მოსახლეობის პრევენციის პრობლემა. მაგალითად, არსებობს სამწუხარო გამოცდილება, რომელიც დაკავშირებულია კოლკას მყინვარის ნგრევასთან, რამაც გამოიწვია გიგანტური გლაციალური ღვარცოფი 2002 წელს. ასეთი კატასტროფის კატეგორიაში უნდა შედიოდეს გლაციალური ღვარცოფის გენერირება ბუბას მყინვარიდან 9/3/2023, რამაც გამოიწვია ტრაგედია უამრავი მსხვერპლით კურორტ შოვში. ასეთი კატასტროფული მოვლენების განვითარების შესაძლო ადგილისა და დროის განსაზღვრას (მიწისძვრები, ვულკანური ამოფრქვევები, ფართომასშტაბიანი წყალდიდობები) აქვს საიმედოობის ძალიან დაბალი ხარისხი და პრობლემატურია, მიუხედავად სახმელეთო და კოსმოსური მონიტორინგის სამეცნიერო მეთოდების თანამედროვე დონისა. კერძოდ, აშკარაა საჭიროება კავკასიის მყინვარების ამჟამინდელი მდგომარეობის გრძელვადიანი მონიტორინგისა და ყოვლისმომცველი დიაგნოსტიკის, ყოველი ახალი გამოცდილების გათვალისწინებით. უნდა აღინიშნოს ინფორმაციის სიმცირე, რომელიც საშუალებას არ გვაძლევს ვიმსჯელოთ ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ბუბას მყინვარზე მიმდინარე პროცესებზე. ამიტომ, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ვინმეს წარმოედგინა მდინარეების ბუბისწყლისა და ჯაანჯახის ხევებზე მყინვარული ღვარცოფის გავრცელების ფართომასშტაბიანი ვირტუალური სურათი, ადექვატური იმისა, რაც სინამდვილეში აღმოჩნდა. ამავდროულად, თუ არსებობს დაკვირვების შედეგების საკმარისად სრული მონაცემთა ბაზა და მისი სწორი ანალიზი, ჰიდროდინამიკური მსგავსების პრინციპზე დაფუძნებული, შესაძლებელია, მაგალითად, მთის ნებისმიერ ხეობაში წყალდიდობის ან მყინვარული ნაკადის სავარაუდო პარამეტრების მოდელირება. კავკასიის რეგიონის შემთხვევაში, შეგიძლიათ გამოიყენოთ ზოგიერთი შედეგი, მიღებული ჯანკუათის და კოლკას მყინვარების რიცხვითი მოდელირების გამოყენებით. კერძოდ, ეს მოდელები საკმაოდ გამოსადეგია არა მხოლოდ სავარაუდო მიზეზების დასადგენად, არამედ ბუბას მყინვარზე ნგრევის შედეგების რეტროსპექტულ ანალიზისათვის. პირველ რიგში. ეს ეხება ჰეტეროგენულ ღვარცოფში ჰიდროდინამიკური ტალღების გავრცელების პროცესს. ამ მიზნით ასევე მნიშვნელოვანია სეისმური ხელსაწყოების ჩანაწერები, რომლებიც შეიცავს ინფორმაციას ბუბას მყინვარზე ნგრევის პროცესის შედეგად წარმოქმნილი აკუსტიკური ტალღების სიხშირის სპექტრის შესახებ. ბუბისწყლისა და ჭანჭახის ხეობებში შეიძლება არსებობდეს სხვადასხვა ტიპის ჰიდროდინამიკური ტალღები. ფრუდის მსგავსების რიცხვის მნიშვნელობების დამახასიათებელ დიაპაზონში ყველაზე სავარაუდო უნდა ჩაითვალოს მორბენალი მგორავი ტალღების წარმოქმნა, რომელთა სიმაღლემ შეიძლება მიაღწიოს რამდენიმე მეტრს. მარტოხელა ტალღების (სოლიტონების) გამოჩენა, ასევე ე.წ. გრავიტაციული ტალღები ნაკლებად სავარაუდო იყო, თუმცა მათი წარმოშობის შესაძლებლობა იმ ადგილებში, სადაც ადგილობრივი პირობები იყო შესაფერისი, არ არის გამორიცხული. შოვის ხეობის ქვედა, ყველაზე ფართო მონაკვეთში, ე.წ. კოტეჯების ზონაში, ღვარცოფის მასის მოძრაობა მსგავსი იყო 2002 წელს მდინარე გენალდონის ხეობაში კოლკას მყინვარზე ჩამონგრევის შედეგად აღძრული მყინვარული ღვარცოფის მოძრაობისა. მიუხედავად დიდი განსხვავებისა ბუბას და კოლკას მყინვარებიდან ჩამოსული ღვარცოფების საწყის მოცულობებში, ბლანტპლასტიკური მასის გამონატანი, ტალღების სივრცითი მასშტაბისა და ამპლიტუდის გათვალისწინებით, მისი განაწილების ბოლო უბნებში შედარებითი აღმოჩნდა და ორივე შემთხვევაში 1-3 მეტრის სიმაღლემდე შემცირდა.
Article Details
წყაროები
Lavrentiev I.I., Kutuzov S.S., Petrakov D.A., Popov G.A. Thickness, subglacial relief and ice volume of the Djankuat glacier. Ice and Snow, No. 4, 2014, pp. 26–342 (in Russian)
Kotlyako V.М., Rototaeva О.V., Nosenko G.V. The September 2002 Kolka Glacier Catastrophe in North Ossetia, Russian Federation: Evidence and Analysis. Mountain Research and Development, т. 24, вып. 1, 2004/02, с. 78–83. ISSN 1994-7151 0276-4741, 1994-7151. doi:10.1659/0276. 4741(2004)024[0078:TSKGCI]2.0.CO;2.
Surkov V. V., Pilipenko A. Estimate of ULF electromagnetic noise caused by a fluid flow during seismic or volcano activity. Annals of Geophysics, vol. 58, No. 6, 2015. S0655, doi:10.4401/ag-6767.
Epifanov V.P., Glazovsky A.F., Osokin N.I. Physical modeling of the glacier contact with the bed. Ice and Snow, No. 1 (121), 2013, pp. 43–52 (in Russian)
Yepifanov V.P. Fizicheskoye modelirovaniye rezhimov dvizheniya lednikov. Lod i Sneg, t. 56, № 3, 216, s. 333-34, .doi:10.15356/2076-6734-2016-3-333-344.
Roux P.-F., Marsan D., Metaxian J.-P., O’Brien G., Moreau L. Microseismic activity within a serac zone in an alpine glacier (Glacier d'Argentiere, Mont Blanc, France). Journ. of Glaciology, V. 54. № 184, 2008, p. 157–168.
Epifanov V.P., Sazonov K.E. Wave structures in an ice field and their influence on the strength of salt ice. Ice and Snow, v. 60, no. 4, 2020, pp.624-636, doi: 10.31857/S2076673420040066 (in Russian).
Kereselidze Z., Gegechkori T., Tsereteli N., Kirtskhalia V. Modeling of Elastic Waves Generatedby a Point Explosion. Georgian International Journal of Science and Technology, v. 2, Iss. 2, 2010, p. 155-166, NovaPublishers, https://www.novapublishers.com/catalog/product_info.php?products_id=14264 (in Russian)
Landau L.D., Lifshits E.I. Continuum Mechanics. Moscow, Publishing House of Technical Literature, 1954, 795 p. (in Russian)
Petrakov D.A., Drobyshev D.N., Aleinikov A.A., Aristov K.A., Tutubalina O.V., Chernomorets S.S. Changes in the zone of the Genaldon glacial catastrophe in the period 2002-2010. Earth's Cryosphere, v.17, no.1, 20013, pp.35-46 (in Russian)
Popovin V.V., Petrakov D.A., Tutubalina O.V., Chernomorets S.S. Glacial catastrophe of 2002 in North Ossetia. Earth's Cryosphere, v.7, no.1, 2003, pp. 3-17 (in Russian)
Lyapidevsky V.Yu., Teshukov V.M. Mathematical models of long wave propagation in an inhomogeneous liquid. Novosibirsk, SB RAS Press, 2000, 420 p (in Russian)
Kereselidze Z. A. Varamashvili N. D. Regarding the Spontaneous Mechanism of Atmospheric Whirlwind Generation in Narrow Mountain Canyons. Journal of the Georgian Geophysical Society, e-ISSN: 2667-9973, ISSN: 1512-1127, Physics of Solid Earth, Atmosphere, Ocean and Space Plasma, v. 26(2), 2023, pp. 13 – 21.
Melnikova O. N., Dynamics of channel flow, Moscow: Max Press, Physics Department of Moscow State University, 2006, p. 136 (in Russian)
Georgia, Shovi Disaster, Event Analysis. Report №14230941, Zolikofen, November 28, 2023, 42
Report on the assessment of natural disasters in the Bubistskali River Gorge on August 3, 2023. LEPL National Environmental Agency. Tbilisi 2024, 69 p (in Georgian)
Poznanin V.L., Gevorkyan S.G. The impact mechanism of the preparation of the Kolka glacier to the mudflow accident: the physical processes during the large landslides. Earth's Cryosphere, Vol. XI, No. 2, 2007, pp. 84–91, (in Russian).